Glosariusz różany

   Rodologia jako nauka botaniczna o różach, posługuje się wieloma terminami bez których trudno poznawać gatunki i odmiany, zajmować się historią ich pochodzenia czy klasyfikacją. Wiele z nich pojawi się w moim opisywaniu róż, stąd i zamysł ich przedstawienia.
Glosariusz różany czyli terminy różane, wybór podstawowy:

AARS, All America Rose Selections – amerykańskie stowarzyszenie hodowców, które ma na celu przedstawianie i promowanie róż wyróżniających się odpornością na choroby, łatwością w uprawie i pięknem kwiatów. Te które przejdą pozytywnie wszystkie testy są oznaczane "Pieczęcią Czerwonej Róży" AARS. Program istnieje od 1938 roku, a wśród wyróżnionych znajdują się m. in. "Mme A. Meilland" – AARS 1945 i "Double Delight" – AARS 1977.

ADR (Allgemeine Deutsche Rosenneuheitenprüfung) – niemiecki program stworzony przez Wilhelma Kordesa w 1950 roku, który ma celu sprawdzenie i oszacowanie danej odmiany. Wymogi według których oceniano róże zmieniały się na przestrzeni lat, obecnie nowe odmiany testowane są w jedenastu ośrodkach w Niemczech, w okresie ponad trzyletnim. Za kryteria główne przyjmuje się: mrozoodporność, odporność na choroby w warunkach bezopryskowych (od 1997 roku), ilość i jakość kwiatów oraz ich zapach. Dotychczas testom poddano ponad 2000 róż. Lista 161 odmian, które pozytywnie przeszły program znaleźć można na Wikipedia ADR Rose.

Award of Garden Merit (RHS) – znak jakości, wyróżnienie nadawane roślinom o wybitnych cechach dekoracyjnych i uprawowych, w tym i różom. Program testów prowadzony jest przez brytyjskie Royal Horticultural Society od 1922 roku w RHS Garden w Wisley oraz innych ośrodkach położonych w Anglii, Walii i Szkocji. Wśród róż nagrodzonych Award of Garden Merit  jest wiele odmian historycznych, m.in Rosa alba "Alba Maxima", "Rose de Rescht", "Ispahan" i "Henri Martin". Lista wszystkich odmian dostępna na stronach Wikipedii.

Agatha, Rosesgrupa róż uprawianych w latach 1760-1830, czasami przypisywana do Rosa gallica.

Angielskie, Różetermin używany dla odmian wyhodowanych przez Davida Austina, który połączył doskonałe cechy róż starodawnych i nowoczesnych – zapach, piękno kwiatu, wigor i powtarzanie kwitnienia.

ARS, The American Rose Society – amerykańska organizacja zrzeszająca różanych entuzjastów
i pasjonatów. Powstała w 1892 roku, zachowuje charakter non-profit, prowadzi szereg programów badawczych i edukacyjnych mających na celu popularyzację uprawy w USA. Z inicjatywy ARS w 1986 roku, ówczesny prezydent Ronald Regan podpisał Proklamacje 5574, na mocy której róża stała się kwiatowym symbolem USA.

Ayrshire, Roses – róże otrzymane w wyniku krzyżowań Rosa arvensis. Wykorzystywane jako okrywowe, dobrze też rosną jako pnące przy drzewach.

Bicolor, Roses – róże o kwiatach dwukolorowych, często ostro ze sobą kontrastujących.

Boursalt, Roses wyhodowane przez francuskiego ogrodnika Boursalt około roku 1820. Wcześnie kwitnące, wytrzymałe, bezkolcowe, przeważnie pnące.

B
uck, Roses – róże wyhodowane przez amerykańskiego rosarianina Griffitha Bucka(1915-1991), profesora Iowa State University (USA). Odmiany jego hodowli można uprawiać przy mrozach nawet do -30C bez potrzeby okrywania.

Cabagge, Roses – róże kapuściane, o bardzo pełnym, okrągłym kształcie kwiatów, spotykanym najczęściej u róż starodawnych, ale też wraca na nie moda współcześnie. Kwiaty o tym kształcie nie otwierają się, płatki prawie całkowicie zamykają dostęp do ich wnętrza. Wymagają stanowisk bardzo słonecznych i suchego klimatu, pod wpływem deszczu szybko żółkną, zamierają i tracą swoją urodę.

Climber – mocno rosnąca róża o długich pnących pędach, które wymagają prowadzenia na kratach, altanach, pergolach, ścianach i podobnych ogrodowych podporach. Termin pochodzi z języka angielskiego, w odniesieniu ogólnym do roślin oznacza wszelkie pnącza. W tym przypadku climbing roses to róże pnące (rozwinięcie w glosariuszu poniżej).

Compacta, Roses – mała grupa przynależna do Rosa polyantha, wyhodowana w latach pięćdziesiątych XX wieku przez rodzinę szkółkarzy holenderskich de Ruiter.

Diploid – róża (roślina) zawierająca po dwa chromosomy tego samego typu.

Dowager Queen – nagroda przyznawana corocznie przez American Rose Society w kategorii najlepsza róża historyczna, przedstawiona/znana przed rokiem 1867.

Dooryard, Roses – termin używany przez amerykańskich rosarian, na początku XX wieku, dla określenia wytrzymałych i zdrowych odmian, które mogły być uprawiane w każdym ogrodzie USA.

Explorer, Roses – seria róż wyhodowana w ramach projektu Kanadyjskiego Departamentu Rolnictwa, o cechach kwalifikujących je do uprawy w surowym klimacie Kanady. Minimalna wymagana mrozoodporność, to strefa USDA 4a, do -34.4 °C . Zimowanie w takich warunkach jedynie pod naturalnym przykryciem śniegu.

Floribunda - z łaciny znaczy o wielu kwiatach. Grupa otrzymana w wyniku krzyżowania mieszańców herbatnich i Rosa polyantha. Prezentuje najlepsze cechy odmian matecznych - wielokwiatowość i piękno dużych, wielokolorowych kwiatów. Za pierwszą odmianę uważa się "Rödhätte" wyhodowaną przez Dinesa Poulsena (Dania) w 1907 roku. Nazwa Floribunda została nadana później, w latach 30-tych XX wieku, przez francuskiego hybrydizera Jean Henri Nicolas, pracującego dla szkółki Jackson & Perkins (Newark, USA).

Fruhlings, Roses – róże wyhodowane przez Williama Kordesa w latach 30 i 40 wieku XX w wyniku krzyżowań Rosa Altaica i mieszańców herbatnich.

Heritage, Roses róże starodawne uprawiane przed rokiem 1914, często (niezbyt poprawnie) tego określenia używa się jako równorzędnego do róże historyczne.

Hybryda (Hybrid) – róża wyhodowana poprzez krzyżowanie, hybrydyzacja=krzyżowanie.

Hybrid Tea, Rose mieszaniec herbatni (Rosa thea hybrida). Grupa o dość skomplikowanym pochodzeniu, na które składa się wiele gatunków, odmian i krzyżowań,  m. in.  R. chinensis, R.moschata, R. gallica, R. thea.  Dla wielu definiują tradycyjną różę – duże, pachnące, klasycznie pięknie, szlachetnego kształtu kwiaty na długiej ciernistej łodydze.

Hybrid Musk Rose, mieszaniec róży piżmowej – pierwsze róże tej grupy zostały wyhodowane przez Josepha Pembertona (1852-1926) w Anglii i Petera Lamberta (1859-1939) w Niemczech. Otrzymano je w wyniku krzyżowania ramblerów Rosa multiflora i Hybrid Tea. Z reguły są to luźno rosnące krzewy wysokości do 1.5 m, które w klimacie gorącym osiągają wielkości mocno rosnących róż pnących (do 3m). Kwitną nieprzerwanie przez cały sezon. Nazwa wywodzi się od szczególnego zapachu kwiatów przypominającego zapach piżma –  miodowy (od R.multiflora) w połączeniu z nutami owoców (cytryny i bergamotki), goździków, korzeni irysów, mchu dębowego, herbaty, balsamu i sandałowca.

Parkland, Roses – wyhodowane przez Stacje Badawczą w Morden (Manitoba,Kanada), charakteryzujące się podwyższoną wytrzymałością na panujące tam warunki, jakkolwiek nie tak wytrzymałe jak Explorery. Cechą charakterystyczną jest to, że krzewy po przemarznięciu do poziomu gruntu odbijają wiosną z korzeni, a pędy i kwiaty nie tracą cech róży matecznej, tej posadzonej przed zimą.

Pnące, Róże – odmiany o długich i wiotkich pędach, które wymagają w prowadzeniu podpór ogrodowych. Najstarsze znane przynależą do gatunków naturalnych: Rosa arvensis, Rosa banksiae, Rosa sempervirens lub Rosa setigera. Ich charakterystyczna cecha to kwiaty małe zebrane w bardzo licznych kwiatostanach. Nowoczesne róże pnące (Modern climbers) w większości są hybrydami wywodzącymi się od odkrytych w XIX wieku sportów róż orientalnych (chińskich i herbatnich), które w krzewach matecznych wyróżniały się bardzo silnym wzrostem pędów i kwitły dopiero w roku następnym. Przykładem może być "Climbing Pompon de Paris" sport z 1839 roku, która potrafi dorastać do 3 m, kiedy mateczna róża chińska "Pompon de Paris" to wzrost zaledwie 60 cm. Obecnie prawie w każdej grupie spotyka się odmiany pnące, począwszy od mieszańców herbatnich o bardzo dużych kwiatach i średnicy nawet 16 cm jak u "Climbing Peace" (Kordes, sport "Mme A. Meilland", 1951) aż po miniaturowe "Tatoo" (Poulsen, Dania 2002).

Polyantha, Rosa – charakteryzują się bardzo gęstym ulistnieniem pokrywającym stanowisko krzewu, nad którym pojawiają kwiaty. Zostały otrzymane w wyniku krzyżowań karłowych odmian Rosa multiflora (róża wielokwiatowa) i Rosa chinensis. Pierwsza znana róża tej grupy to "La Paquerette" (Guillot, Francja, 1875).

Portland Gold Medal (Portland GM) – nagroda przyznawana różom przez Portland Rose Society. Prowadzony od 1917 roku przez stowarzyszenie program "Portland's International Rose Test Garden" jest najstarszym międzynarodowym testem, któremu są poddawane róże z całego świata. Róże nagrodzone Portland GM to m.in. "Europeana" (de Ruiter, Belgia, 1963) w roku 1970; "Karen Blixen" (Poulsen, Dania,1992) w 1991.

Ramblery – określenie dla silnie rosnących róż pnących, których długie giętkie pędy wyrastają w znacznej większości z podstawy i mają skłonność do przewieszania się. Z reguły wspierają się na ogrodzeniach, drzewach lub są podwiązywane do szerokich łuków. Zazwyczaj kwitną tylko raz.

Remontanty – róże kwitnące z powodzeniem więcej niż raz w ciągu roku.

Romantyczne (Romantica), Róże – grupa wyhodowana i przedstawiana przez rodzinę Meilland (Francja) od połowy lat 80 wieku XX. Łączy w sobie najlepsze cechy róż starodawnych i nowoczesnych. Odmiany są niższe od podobnie wyhodowanych róż angielskich Dawida Austina.

Siewka – róża wyhodowana z nasion, potomstwo nazwanej odmiany.

Sport – mutacja wywołana w sposób zamierzony lub spontaniczna zmiana genetyczna, rezultatem są inne od rośliny rodzicielskiej pędy. U róż odmienne w kolorze i kształcie kwiaty.

Sztamowe, Róże – nazwa dla róż okulizowanych (szczepionych) na podkładce w formie wykształconego pędu (pniu), na wysokości z reguły 120cm. Inne nazwy to róże pienne lub róże drzewkowe. Podkładka nazywana jest pieńkiem. W klimacie Polski róże sztamowe wymagają przyginania korony do ziemi i kopczykowania miejsca szczepienia, aby chronić przed przemarznięciem.

Sempervirens Hybrid – wyhodowane w w XIX wieku przez Monsieur Jacques, ogrodnika Ludwika Filipa, księcia Orleanu i późniejszego króla Francji . Do ich hodowli użył Rosa sempervirens. Tak otrzymane róże charakteryzowały się wiecznie zielonymi liśćmi w klimacie śródziemnomorskim i bardzo wczesnym kwitnieniem. Rosną mocno, do 5 m, często prowadzone jako róże pnące. Kwiaty małe, do 5 cm średnicy.

Tetraploid – roślina (róża) mający w jądrach komórek somatycznych cztery podstawowe zespoły chromosomów (genom).

Triploid – roślina (róża) zawierająca trzy zestawy chromosomów właściwych dla danego gatunku. Róże triploidy nie wytwarzają najczęściej nasion.

× – znak mnożenia (nie x, iks) umieszczany pomiędzy dwoma różami określający ich krzyżowanie, np. pochodzenie "Golden Celebration" to: "Charles Austin" × "Abraham Darby".

Wielkokwiatowe, Róże polska nazwa grupy do której generalnie zalicza się mieszańce herbatnie (Hybrid Tea), a także Rosa thea (Róże herbatnie).

Wielokwiatowe, Róże polska nazwa grupy róż, określanych też jako rabatowe ze względu na zastosowanie. Zazwyczaj sadzone są w grupach na rabatach, kwietnikach, dużych powierzchniach zieleni miejskiej. Tworzą efektowne, kolorowe, widoczne z daleka plamy. Jako podgrupy wyróżnia się tutaj: róże wielokwiatowe (Rosa polyantha), mieszańce róż wielokwiatowych (R. polyantha hybrida) róże bukietowe (R. floribunda) i róże bukietowe wielkokwiatowe (R. floribunda grandiflora). Odmiany wyhodowane w ostatnich latach, a klasyfikowane jako róże wielokwiatowe, bardzo często nie są zaliczane do żadnej z w/w podgrup i pozostają odmianami wolnymi w grupie.

Komentarze (3)

  • Marek Moch

    Świetny glosariusz. A czym różni się klimber od ramblera? Czy tylko tym, że pędy są bardziej proste, sztywniejsze? I informacja o polyantach... tego słowa użył ktoś z kim rozmawiałem o różach rosnących w latach 70-tych i chyba wcześniej w pewnej wiosce w moich okolicach, chwalił się tym że były to właśnie polyanty ...

  • Piotr Szustakiewicz

    Bardzo ciekawe spostrzeżenie, różnica jest znacząca między terminem climber a rambler. Wynika z definicji, dodałem dodatkowe określenia, aby to było bardziej zrozumiałe. Oba określenia pochodzą z języka angielskiego, ale oczywiście na potrzeby własne można je zapisywać sobie fonetycznie. O klasyfikacji róży do grupy Polyantha decyduje pochodzenie, czyli musi to być krzyżowanie pomiędzy odmianą róży chińskiej (China) i odmianą karłową Rosa multiflora.
    Pozdrawiam

  • Marek Moch

    Tak, właśnie to czytam. Rzeczywiście zapisałem to fonetycznie, chyba lepsze jest stosowanie dokładnej nazwy: climber. Teraz trochę jeszcze poczytałem, ramblery są jak dla mnie nawet lepsze. Takie romantyczne, z nutą naturalności, dzikości. Co do Polyanth, to myślę, że osoba z którą rozmawiałem i o której wspomniałem wyżej zapamiętała je tak bardzo, bo nazwa była taka egzotyczna i miały dużo kwiatów, a poza tym w tamtych czasach (lata 60te, 70te poprzedniego stulecia) pewnie była to nowość, coś wyjątkowego, zwłaszcza na wsi, wreszcie chyba (?) musiały być okrywane (skoro mają geny chińskich) (?). Co też mogło mieć, wbrew pozorom, pewien urok, wymagającej (w uprawie) szlachetności. Zwłaszcza wtedy i zwłaszcza na wsi.

Dodaj komentarz